تنبیه کلامی کودکان زیر سه سال یکی از مسائل حساس در تربیت آنهاست که نیازمند رویکردی علمی و حساس است. در این سن، کودکان هنوز در حال شکل‌گیری مفاهیم اخلاقی و رفتاری هستند و باید به شیوه‌ای ساده و قابل فهم با رفتارهای نادرست آنها برخورد کرد.
تنبیه کودکان یکی از موضوعات پیچیده و حساس در تربیت آنها است و این امر به ویژه در سنین پایین که کودک در حال یادگیری و شکل‌دهی به رفتارهای اجتماعی است، اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.
به‌طور خاص، در کودکانی که کمتر از سه سال دارند، برخورد صحیح با رفتارهای نادرست می‌تواند تاثیرات قابل توجهی بر رشد روانی و عاطفی آنها داشته باشد.
در این سن، کودکان در مرحله‌ای از رشد هستند که هنوز قادر به درک مفاهیم پیچیده و ابراز احساسات به صورت منطقی نیستند اما آنها به شدت تحت تاثیر محیط اطراف و برخوردهای کلامی قرار دارند؛ بنابراین، انتخاب روش‌های تنبیه مناسب، به ویژه تنبیه کلامی باید با دقت و با در نظر گرفتن جنبه‌های رشدی کودک انجام شود.
«مینا نیکوروش» مدرس دانشگاه و روان درمانگر در گفت‌وگو با ایسنا، ضمن اشاره به این که تنبیه کلامی کودکان زیر سه سال نیازمند رویکردی حساس و علمی است، گفت: در این سنین، کودکان هنوز در حال درک و شکل‌گیری مفاهیم اخلاقی و رفتاری هستند.
وی افزود: مغز کودک در حال رشد است و سیستم‌های شناختی او قادر به درک پیچیدگی‌های دنیای اجتماعی و قوانین اجتماعی نیستند.
نیکوروش اظهار کرد: در واقع، محققان روانشناسی کودک به این نتیجه رسیده‌اند که کودکان در این گروه سنی بیشتر از طریق تجربیات حسی و عملی و به‌ویژه تعاملات با بزرگترها می‌آموزند تا از طریق توضیحات کلامی پیچیده و به همین دلیل، تنبیه کلامی باید ساده، شفاف و مناسب با توان درک کودک باشد.
این روان درمانگر با اشاره به این که یکی از اصول اساسی در تنبیه کلامی کودک زیر سه سال، استفاده از پیام‌های کوتاه و واضح است، تصریح کرد: تحقیقات روانشناسی نشان داده است که در این سن، کودکان قادر به درک جملات طولانی یا مفاهیم پیچیده نیستند.
وی افزود: بنابراین، هرگونه تنبیه کلامی باید به گونه‌ای باشد که کودک بتواند ارتباط میان رفتار نادرست و پیام شما را به‌طور مستقیم درک کند.
نیکوروش تصریح کرد: به عنوان مثال، به‌جای گفتن جملات طولانی مانند «تو همیشه این کارها را می‌کنی و هیچ وقت به من گوش نمی‌دهی»، بهتر است که بگویید؛ «این کار درست نیست» یا «ما نمی‌خواهیم این کار را انجام دهی»؛ این نوع پیام‌ها هم قابل فهم‌تر است و هم به کودک این فرصت را می‌دهد که بر رفتار خود تمرکز کند.
وی با بیان این که مهم‌ترین نکته در تنبیه کلامی کودکان زیر سه سال، استفاده از لحن آرام و ملایم است، گفت: تحقیقات علمی در حوزه روانشناسی کودک نشان داده‌اند که در این سن، کودکان به شدت تحت تاثیر لحن و حالت‌های عاطفی اطرافیان خود قرار دارند.
این روان درمانگر اظهار کرد: اگر تنبیه با فریاد یا لحن تند انجام شود، کودک نه تنها پیام شما را به درستی درک نخواهد کرد بلکه ممکن است احساس اضطراب، ترس یا حتی بی‌اعتمادی نسبت به شما پیدا کند.
وی خاطرنشان کرد: استفاده از لحن آرام و ملایم به کودک کمک می‌کند تا توجه بیشتری به پیام شما داشته باشد و در عین حال از ترس و استرس جلوگیری شود.
این روان درمانگر با بیان این که در کنار لحن مناسب، تنبیه باید بلافاصله پس از بروز رفتار نادرست انجام شود، خاطرنشان کرد: این امر کمک می‌کند تا کودک ارتباط مستقیمی میان رفتار خود و نتیجه آن برقرار کند.
وی افزود: مطالعات نشان داده‌اند که برای ایجاد تغییر در رفتار کودک، باید پیام تنبیهی به‌طور فوری و مرتبط با رفتار ارائه شود.
نیکوروش تصریح کرد: به عنوان مثال، اگر کودک چیزی را پرتاب می‌کند، باید بلافاصله به او بگویید: «ما چیزها را پرتاب نمی‌کنیم، این کار خطرناک است»؛ این نوع واکنش‌ها باعث می‌شود کودک سریع‌تر ارتباط میان رفتار و پیام شما را درک کند.
وی با بیان این که نکته دیگری که در تنبیه کلامی کودک زیر سه سال باید مورد توجه قرار گیرد، توضیح علت رفتار نادرست است، گفت: تحقیقات نشان می‌دهند که در این سن، کودکان نمی‌توانند به‌طور کامل علت رفتارهای خود را درک کنند اما اگر شما علت نادرستی رفتار را برای آنها توضیح دهید، آنها بهتر می‌توانند از آن درس بگیرند.
نیکوروش تصریح کرد: برای مثال، به جای این که فقط بگویید «این کار درست نیست»، می‌توانید اضافه کنید: «اگر این کار را کُنی، ممکن است به خودت آسیب بزنی» یا «این کار ممکن است باعث ناراحتی دیگران شود»؛ این توضیحات کمک می‌کند تا کودک درک بهتری از رفتارهای خود پیدا کند و در آینده از انجام آنها اجتناب کند.
وی ضمن اشاره به این که در کنار توضیح علت رفتار نادرست، یکی از روش‌های مهم در تنبیه کلامی استفاده از گزینه‌های مثبت است، خاطرنشان کرد: به جای گفتن «نه»، بهتر است به کودک بگویید چه کاری را می‌تواند انجام دهد.
نیکوروش با اشاره به این که مهم‌ترین اصل در تنبیه کلامی، حفظ ثبات و تداوم در پیام‌هاست، گفت: کودکان زیر سه سال به شدت به تکرار و ثابت بودن محیط و پیام‌ها نیاز دارند تا رفتارهای خود را اصلاح کنند.
وی اظهار کرد: به‌عنوان مثال، اگر امروز یک رفتار اشتباه را نادیده بگیرید و فردا به‌خاطر همان رفتار تنبیه کنید، کودک دچار سردرگمی خواهد شد و ممکن است نتواند بین رفتار نادرست و پیام شما ارتباط برقرار کند بنابراین، برای اصلاح رفتار کودک، پیام‌های شما باید ثابت و مداوم باشند.
این روان درمانگر با بیان این که تنبیه کلامی کودک زیر سه سال باید هدفی آموزشی و اصلاحی داشته باشد، نه تهدید یا تنبیه بدنی، خاطرنشان کرد: تحقیقات نشان داده‌اند که تنبیه بدنی می‌تواند تاثیرات منفی زیادی بر کودک داشته باشد و موجب مشکلات روانی و اجتماعی در آینده شود.
وی در این باره تاکید کرد: هدف تنبیه کلامی باید کمک به کودک در درک رفتارهای صحیح و غلط باشد و نه ایجاد ترس یا آسیب جسمی.
وی ضمن تاکید بر این که تنبیه کلامی کودکان زیر سه سال باید با دقت و حساسیت ویژه‌ای انجام شود، گفت: در این سن، کودکان هنوز در حال یادگیری و درک دنیای اطراف خود هستند و تنبیه‌های شدید می‌تواند تاثیرات منفی بر رشد روانی و عاطفی آنها داشته باشد.
وی عنوان کرد: استفاده از زبان مثبت، تشویق رفتارهای خوب، و توضیح دلایل قوانین می‌تواند به کودک کمک کند تا بهتر رفتارهای درست را یاد بگیرد و از تکرار رفتارهای نادرست خود اجتناب کند.
نیکوروش تصریح کرد: دعوا و داد زدن از اقداماتی است که گاهی برخی از والدین به اشتباه از آن برای تنبیه کودکان زیر سه سال استفاده می‌کنند که می‌تواند تأثیرات منفی و پایداری بر رشد روانی و عاطفی آنها بگذارد.
وی با اشاره به به این که کودکان در این سن به شدت تحت تأثیر محیط اطراف خود هستند و نحوه برخورد والدین یا مراقبان با آنها در شکل‌گیری شخصیت و رفتارهای آینده آنها مؤثر است، تصریح کرد: رفتارهایی چون داد زدن و دعوا نه تنها به احساس امنیت و اعتماد به نفس کودک آسیب می‌زند، بلکه می‌تواند بر سلامت روانی و اجتماعی او تأثیرات منفی بگذارد.
وی با بیان این که کودکان در سنین پایین به دنبال احساس امنیت و آرامش در محیط خانواده هستند، گفت: هنگامی که این محیط پر از دعوا و داد زدن باشد، کودک احساس تهدید و ناامنی می‌کند.
این روان درمانگر با بیان این که تحقیقات علمی نشان می‌دهند که مواجهه مداوم با تنش‌ها و استرس‌ها در دوران کودکی می‌تواند به افزایش سطح اضطراب و استرس در کودک منجر شود، گفت: این اضطراب‌ها ممکن است بر رشد مغزی و جسمی کودک تأثیر بگذارند و او را در معرض مشکلات روانی در آینده قرار دهند.
نیکوروش با اشاره به این که کودکان زیر سه سال هنوز در حال یادگیری چگونگی درک و مدیریت احساسات خود هستند، اظهار کرد: مواجهه با رفتارهای خشم‌آلود و پرتنش مانند داد زدن باعث می‌شود که کودک نتواند به درستی احساسات خود را شناسایی و کنترل کند.
وی با بیان این که این امر می‌تواند به مشکلاتی در تنظیم هیجانی و توانایی برقراری روابط سالم در آینده منجر شود، خاطرنشان کرد: کودکانی که در چنین محیط‌هایی رشد می‌کنند، ممکن است در تعاملات اجتماعی و حل مسائل هیجانی دچار مشکل شوند.
این روان درمانگر ضمن تاکید بر این که کودکان در سنین پایین نیاز دارند که از والدین خود تأیید و محبت دریافت کنند تا احساس ارزشمندی و اعتماد به نفس پیدا کنند، گفت: زمانی که کودک در معرض دعوا و داد زدن قرار می‌گیرد، ممکن است این احساس را پیدا کند که مورد توجه یا محبت قرار ندارد.
نیکوروش با اشاره به این که این امر می‌تواند باعث کاهش اعتماد به نفس و احساس عدم کفایت در کودک شود، خاطرنشان کرد: به‌طور کلی، عدم تأمین نیازهای عاطفی کودک به روش‌های مثبت می‌تواند تأثیرات منفی بر روحیه و خودباوری او داشته باشد.
وی با بیان این که کودکان در این سن به شدت از اطرافیان خود تقلید می‌کنند، تصریح کرد: هنگامی که والدین یا مراقبان کودک رفتارهای پرتنش و خشونت‌آمیز را از خود نشان می‌دهند، کودک این رفتارها را به عنوان الگوهایی برای تعامل با دیگران می‌آموزد.
وی افزود: این امر می‌تواند منجر به بروز مشکلات رفتاری و ناتوانی در حل مسائل اجتماعی و ایجاد مشکلات در روابط آینده کودک شود.
این روان درمانگر در پایان خاطرنشان کرد: تنبیه کودکان زیر سه سال باید با توجه ظرافت و نکته‌های مذکور همراه باشد تا از بروز مشکلات جبران ناپذیر در کودک جلوگیری کند.
