تربیت کودکان و نوجوانان، از مباحث مهم اخلاق اجتماعی اسلام است که در منابع اسلامی، راهکارهای آن، متناسب با زمان و مکان، تبیین و ارائه شده است.
«تربیت کودک» نگارش یافته در سال‌های پیش از انقلاب است که با عنایت به شرایط و اوضاع و احوال اجتماعی آن زمان نوشته شده و با استناد به آیات و روایات و نظری‌های علمی، مسائل اخلاقی و تربیتیِ کودک را مورد بررسی و تحقیق قرار داده است.
نقش معلم، تشویق و پاداش، سرمایه‌های مادی و معنوی، ترس، اعتماد به نفس، رهبریِ نیروها در پرتو عقل، مدرسه یا خشتی که از اول کج نهاده‌اند، عقل و عاطفه و از مادری تا وزارت، از مباحث این کتاب است.
ساختار اثر
این کتاب در ۲۷ مبحث تألیف شده است؛ مبحث اول با عنوان «تزکیه و تعلیم» به بررسی نقش تعلیم و نقش تزکیه اختصاص دارد.
مبحث دوم با عنوان «مراحل و ابعاد تربیت کودک» پیش از تولد و بعد از تولد را به نگارش درآورده است.
مبحث سوم با عنوان «بارگران مسئولیت» مسئولیت اجتماعی و فردی و خونسردی و ملایمت را بیان می‌کند.
«نفوذهای اجتماعی»، «هم آهنگی نیروها» و «نقش معلم» مباحث چهارم تا ششم از این کتاب هستند.
مبحث هفتم با عنوان «تنبیه و خشونت، وسیله تربیت نیست» بیچاره لوری و آینه عبرت و مبحث هشتم با عنوان «تنبیه، آزاد یا ممنوع» مشکل تربیت و راه حل صحیح را مورد تأکید قرار داده است.
«تشویق و پاداش» عنوان نهمین مبحث از کتاب حاضر است که در آن دو سلاح مؤثر برای تقویت نیروی مربی، ریشه روانی میل به تشویق و پاداش و تأمین روحی تبیین شده است.
نویسنده در مبحث دهم با عنوان «عادت» نقش حیاتی عادت، عادت‌های ناروا و علاج آن و عادت و آموزش و پرورش را بررسی می‌کند؛ همچنین «سرمایه‌های مادی و معنوی»، «اجتماع و کودکان نورسته» و «آوارگان اجتماع» مباحث یازدهم تا سیزدهم از این کتاب هستند.
چهاردهمین مبحث با عنوان «کودکان سرراهی» صحنه‌های رقت بار، شیرخوارگاه و پرورشگاه و انسانی‌ترین و عالی‌ترین روش‌ها را به رشته تحریر درآورده است.
مبحث پانزدهم با عنوان «دنیای کودک» موجود ناشناخته و انفعالات و عواطف، مبحث شانزدهم با عنوان «پرورش عواطف» انسان در صحنه زندگی و وراثت و محیط و نویسنده در مبحث هفدهم با عنوان «حرکات و رفتار عاطفه ای» عواطف مطبوع و نامطبوع را تشریح می‌کند.
هجدهمین مبحث با عنوان «نقش عواطف در تربیت کودک» اصطلاحات روانشناسی، آنجا که زندگی ارزش خود را از دست می‌دهد! و قسمتی از نامه دختری که خودکشی کرد! را به نگارش درآورده است.
«نیروی شگرف عاطفه» عنوان نوزدهمین مبحث از کتاب مذکور است که در آن عقل و عاطفه، عاطفه و تکامل و تنها عاطفه مورد تاکید قرار گرفته است؛ و مبحث بیستم با عنوان «روح استوار» دو نظریه مخالف، حقیقت عاطفه و دین داران جاهل و دانشمندان بی‌دین را بیان می‌کند.
مبحث بیست و یکم را با عنوان «ترس» منشاء روانی ترس، فواید و مضرات ترس، نقش پدران، مادران و مربیان؛ و مبحث بیست و دوم را با عنوان «اعتماد به نفس» ضمن بررسی بسط شخصیت، حس خود کم بینی یا عقده حقارت و علل پیدایش و نیرومندی عقده حقارت به رشته تحریر درآورده است.
«رهبری نیروها در پرتو عقل»، «فرزندان را همچون خویشتن دریابیم» و «مدرسه یا خشتی که از اول، کج نهاده‌اند!» عناوین مباحث بیست و سوم تا بیست و پنجم از کتاب حاضر هستند.
نویسنده در مبحث بیست و ششم با عنوان «عقل و عاطفه» نقش غده‌ها، پرورش به طور دوجانبه و روش رهبران مذاهب را مورد بررسی قرار داده است.
بیست و هفتمین و آخرین مبحث از کتاب مذکور با عنوان «از مادری تا وزارت» به تشریح قطب‌های زندگی، تجلی طبیعت زن با عاطفه مادری و مادری، عالی‌ترین مقام و بزرگترین افتخار زن پرداخته و پرستاری بچه‌ها، زناشویی بدون فرزند و سخنی از ویل دورانت را به نگارش درآورده است.
برشی از اثر
نقص کار مدارس
در مدارس و دانشگاه‌ها سعی می‌شود که افراد، همچون انبار فرمول و محفوظات دیگر، پرورش یابند. گاهی هم به قهرمانان ورزش مدال داده، از آن‌ها تجلیل می‌کنند، اما هرگز روی عواطف آن‌ها و جنبه‌های «غیرعقلانی روان که زره شخصیت را می‌سازد» دقت نمی‌کنند. آن اندازه که برای نمره ریاضیات و دروس علمی دقت می‌شود، برای نمره نظم و انضباط دانش آموز دقت نمی‌شود. ناظم‌های دبیرستان‌ها و دبستان‌ها، منتظرند که با فرا رسیدن موسم امتحانات، سیاهه‌ای در این مورد تهیه کنند و تحویل دهند، بدون این‌که واقعاً درباره نظم و انضباط برنامه‌ای وجود داشته باشد یا کوششی انجام گیرد؛ در حالی که: «نظم درونی، همیشه پاداش خود را می‌گیرد».
علاقه‌مندان برای تهیه این کتاب می‌توانند به نشانی اینترنتی مؤسسه بوستان کتاب به آدرس http://www.bustaneketab.ir مراجعه کنند.
