مصطفی شریعتی رودسری در گفت‌وگو با ایسنا به مناسبت ۸ اسفند روز امور تربیتی و تربیت اسلامی،اظهار کرد: انسان دارای قابلیت‌هایی بالقوه در راستای اجتماعی شدن دارد که برای ظهور و بروز آن نیاز به حضور فعال دیگران در راستای راهنمایی و الگوگیری دارد.
وی با بیان اینکه وجود «الگو» یکی از مهمترین مولفه‌های تربیتی محسوب می‌شود، افزود: الگو باید ویژگی‌هایی داشته باشد که مخاطب، متربی یا کودک بتواند از آن به خوبی بهره ببرد.
مولف کتاب «نوجوانی و نماز» با تأکید بر اینکه در راستای اجتماعی شدن آن الگو اثر مثبت دارد که جمیع صفات را داشته باشد، گفت: ممکن است الگوی معرفی شده نه تنها مورد استفاده قرار نگیرد بلکه متربی آن را پس بزند و مقابله و مقاومت هم بکند لذا باید مقتضیات و ویژگی‌های دوره سنی متربی را هم بشناسیم.
این کارشناس علوم تربیتی با اشاره به اینکه سن متربی در یک دامنه باید تعریف شود و این قاعده بین همه کسانی که در حوزه تعلیم و تربیت همچنین روانشناسی کودک و نوجوان فعالیت دارند مشترک است، تاکید کرد: از بدو تولد تا ۵ سالگی نونهالی و نو باوه‌گی محسوب می‌شود، ۵ تا ۱۱ سالگی دوره کودکی و دبستان است. لذا ما باید مقتضیات دوره کودکی را بدانیم تا بتوانیم برای آن الگو معرفی کنیم.
شریعتی با دسته‌بندی الگوهای تربیتی؛ «الگوی آرمانی»، «الگوی تخریبی» و «الگوی خاکستری» را نام برد و گفت: الگوی آرمانی آن چیزی است که بزرگترها به کودک معرفی و ملکه ذهن او می‌کنند تا کودک در آینده به آن برسد.
وی با بیان اینکه الگوی تخریبی ضد الگوی آرمانی است، افزود: در این مدل به جای اینکه خواسته باشد در رفتار، گفتار، کردار و عواطف کودک اثر مثبت بگذارد اثر تخریبی دارد و ذهن کودک را به گونه‌ای جهت دهی می‌کند که نونهال نمی‌تواند ارزش‌های درون فرهنگی را بخوبی درک کرده و با آن سازگاری پیدا کند.
این مشاور کودک و نوجوان تصریح کرد: الگوی خاکستری همیشه حضور دارد اما جذب و دفع آن برای کودک به اقتضای موقعیت‌ها است. ممکن است یک کودک به خوبی سرپرستی نشود و به سمت الگوی خاکستری برود اما با دخالت بموقع والدین یا جانشین والدین و یا مربیان؛ کودک دوباره از آن مسیر رویگردان شود اما ممکن است این نوسانات ادامه داشته باشد و این بستگی دارد الگوی خاکستری در کجای زندگی کودک قرار گرفته باشد.
کودک باید با الگوی ارائه شده قرابت و مجاورت داشته باشد
مولف کتاب «با کودکان شادکام در فضای مجازی» به یک اصل مهم در ارائه الگو اشاره کرده و گفت: کودک بایستی با الگوی ارائه شده قرابت و مجاورت داشته باشد به طور مثال ما نمی‌توانیم یک الگو در استرالیا را معرفی کنیم و کودک ما در ایران از آن استفاده کند، این هرگز میسر نمی‌شود. زیرا الگو باید در جوار کودک باشد، قابل دیدن، حس کردن، لمس شدن بوده و کودک بتواند با آن همزیستی انجام دهد.
وی با بیان اینکه همزیستی با الگو بسیار مهم است، افزود: ما نمی‌توانیم تصویر انتزاعی از الگو برای کودک ایجاد کنیم که بعد از مدتی فراموش شود بنابراین اگر الگویی را معرفی کردیم که در دسترس بود و قابلیت‌های لازم را داشت آن وقت می‌تواند بر روی کودک اثرگذار باشد.
مولف کتاب دو جلدی «شناخت و درمان اختلالات کودکان و نوجوانان»، با اشاره به مهمترین ویژگی‌های یک الگوی تربیتی تصریح کرد: الگوی تربیتی باید از درون تمدن و میراث فرهنگی خودمان معرفی شده باشد.
وی افزود: یعنی اگر شما می‌خواهید الگوی تربیتی ارائه شده تاثیر گذار بوده و رفتار، گفتار، کردار و عواطف کودک را به پختگی اجتماعی برساند باید آن الگو از درون فرهنگ و تمدن خود متربی انتخاب شود در غیر این صورت نه تنها اثر مثبت ندارد بلکه تبدیل به الگوی تخریبی می‌شود.
شریعتی با اشاره به دومین مولفه الگوی تربیتی موفق تصریح کرد: الگو؛ هر چند اسطوره باشد، ولی باید عینیت پیدا کند و حتی اگر از نزدیک قابل تماس و ارتباط نباشد نمی توان رفتارها و کارهای او را بیان کرد و برای کودک مثال زد. چون برای کودک عینیت ندارد.
وی افزود: سومین مولفه در الگوی تربیتی آرمانساز و قابل دسترسی بودن آن است. الگویی ارائه ندهیم که هیچ مشخصه‌ای نداشته باشد و کودک نتواند به آن استناد کند. بلکه باید به گونه‌ای باشد که کودک بتواند با آن همزیستی کند.
این مشاور کودک تاکید کرد: چهارمین مولفه الگوی تربیتی موفق؛ صداقت گفتاری، رفتاری و اخلاقی است و نباید چهار ضلع گفتار، رفتار، کردار و عواطف کودک را دستکاری منفی کند. زیرا در این صورت شما نمی‌توانید به اهداف تربیتی مد نظرخود برسید.
الگوی تربیتی باید درست کرداری را ملکه ذهن کودک کند
شریعتی در خصوص پنجمین مولفه الگوی تربیتی موفق تصریح کرد: الگو باید درست کرداری را ملکه ذهن کودک کند و بایستی چنان شخصیتی داشته باشد که متربی تحت تاثیر آن قرار بگیرد نه اینکه مثل یاد و خاطره یک فیلم سینمایی از جلوی چشمش رد شده و در ذهن نهادینه نشود.
این کارشناس علوم تربیتی با تاکید بر اینکه الگو باید صداقت در گفتار داشته باشد نه اینکه به گونه‌ای باشد که متربی را دچار تعارض نقش کند، گفت: کودک وقتی تعارضات و تناقضات را در الگو ببیند ممکن است که اصل الگویی را کنار گذاشته و به سمتی که انتخاب خودش است برود.
الگوی تربیتی اسلامی باید صفت مهربانی و مردم دوستی داشته باشد
وی با اشاره به مولفه بعدی الگوی تربیتی تصریح کرد: الگو به ویژه الگوی تربیتی اسلامی باید صفت مهربانی و مردم دوستی داشته باشد. همانطور که نبی مکرم اسلام در حدیثی هدف از بعثت خود را تکمیل فضایل اخلاقی بیان کرده و فرموده: «من از آن جهت برانگیخته شدم که شرافت‌های اخلاقی را کامل کنم»؛ همانطور که می دانیم وقتی اخلاق درست شود دین هم درست می‌شود به همین خاطر پیامبر اکرم(ص) در اولین شعار که بعد از بعثت بر این مسئله تاکید کردند.
این مشاور تربیتی با تاکید بر اینکه در ارتباط با تربیت الگویی برای اجتماعی شدن کودکان، هماهنگی و همکاری همه نهادهای اجتماعی لازم است، گفت: نهادهای اجتماعی نباید ضد هم عمل کنند بلکه باید در کنار یکدیگر هم افزایی داشته باشند. تربیت کودک از نهاد خانه شروع شده و در جامعه ادامه دارد و نهادهای رسمی و غیر رسمی باید با یکدیگر در راستای الگوسازی برای کودکان هم‌پوشانی داشته باشند و اینجاست که عمل تربیتی و دانش تربیتی باید مکمل یکدیگر باشند.
شریعتی تصریح کرد: عمل تربیتی توسط والدین و مربیان انجام می شود و دانش تربیتی توسط نهادهای اجتماعی و آنهایی که در این راه تولید علم می‌کنند صورت می گیرد، لذا در استفاده از حوزه دانش تربیتی باید همگرایی بین نهادهای مختلف وجود داشته باشد تا عمل تربیتی خنثی نشده و یا خلأ تربیتی ایجاد نشود.
وی با بیان اینکه در تربیت الگویی بایستی از مکانیزم‌های تشویق، تنبیه، خنثی‌سازی، اصلاح و تبیین‌گری به موقع و به جا استفاده کنیم، تاکید کرد: اگر این مکانیزم‌ها را به موقع استفاده نکنیم ممکن است کودک در تربیت اجتماعی دچار خلا یا حفره‌هایی شود. نارسایی ارائه خدمات تربیتی به کوک و نوجوان، اعوجاج دوره بزرگسالی را به همراه دارد.
مولف کتاب «دنیای بلوغ» با بیان اینکه کودکان در خانواده‌های تک فرزندی ممکن است نسبت به کودکان خانواده‌های چند فرزند، دیرتر با الگوهای تربیتی و اجتماعی شدن سازگار شوند، تصریح کرد: تک فرزندی باعث می‌شود احساس کودک نسبت به افراد بیرونی و نهادهای اجتماعی برگرفته از نوع نگرش منفی والدین شکل بگیرد و دیرجوشی روابط اجتماعی بوجود آید.
کودکان برای الگوگیری موفق در ابتدا نیازمند امنیت روانی هستند
این کارشناس علوم تربیتی در پایان تاکید کرد: نباید فراموش کنیم کودکان برای الگوگیری موفق در ابتدا نیازمند امنیت روانی هستند و این امنیت شامل حوزه های مختلف از جمله روانی و زیستی، امنیت اجتماعی است. برای اینکه کودک بتواند زیست اجتماعی مناسب پیدا کرده از جامعه نترسد و کناره‌گیری نکند، باید احساس امنیت اجتماعی داشته باشد. چون بچه‌هایی که کناره‌گیری می‌کنند و در جامعه نمی‌توانند حضور فعال داشته باشند معمولاً مشکلاتی در برخورد با درخواست‌های دیگران پیدا می‌کنند. این کودکان توانمند نیستند که بتوانند از خودشان دفاع کنند و یا پاسخ مناسب و یا جواب منفی به دیگران بدهند و زودتر تحت تاثیر فضاهای پیش آمده قرار می‌گیرند.
شریعتی گفت: در تامین امنیت فرهنگی علاوه بر تولید محتوای متناسب، باید بتوانیم پاسخ سوالات کودک و نوجوان را در موضوعات مختلف به درستی بدهیم.
وی با اشاره به نتایج یک تحقیق میدانی که در رابطه با عزت نفس نوجوانان در یکی از مدارس شهرهای استان گیلان انجام شده، گفت: طبق نتایج این تحقیق، والدین به شدت در این دو زمینه ضعیف هستند و نمی‌توانند پاسخ اقناعی به سوالات کودک داده همچنین شبهات شناختی کودک و نوجوان خود را برطرف کنند.
شریعتی تاکید کرد: از دیگر مولفه‌های امنیت می‌توان امنیت اقتصادی را نام برد که در الگوسازی تربیتی بسیار موثر است. والدینی که در منزل مشکلات ناشی از تلاش‌های ناکام روزانه معیشتی را با یکدیگر مطرح می‌کنند ناخواسته حس ناامنی اقتصادی را به کودکان منتقل می‌کنند. این‌ها مسائلی است که در راستای تربیت موفق کودک و نوجوان و ارائه الگوهای تربیتی به صورت جدی بایدبه آن پرداخته شود.
مولف کتاب «تکنولوژی فکر و سعادتمندی بشر» گفت: یکی دیگر از جنبه های امنیت در کودک امنیت اخلاقی درون خانه و جامعه است. کودکی که توسط والدین یا جانشین والدین یا منسوبین به خانواده و یا در بیرون از خانواده از نظر اخلاقی تهدید می‌شود و قادر به مقابله نیست یا باید از موقعیت موجود فرار کند و یا باید تسلیم شود.
وی افزود: کودکان این چنینی دچار سرخوردگی شده و اعتماد به نفس خود را از دست می‌دهند ضمن اینکه عزت نفس ندارند که بتوانند از خودشان دفاع کنند.
شریعتی گفت: طی مطالعاتی که در سال‌های گذشته انجام شده ولی اعتبار این مطالعه هنوز هم باقی است؛ تمام نوجوانانی که معتاد می‌شوند به دلیل عدم وجود عزت نفس است. چون عزت نفس ندارند اعتماد به نفس پیدا نمی‌کنند و با اولین درخواست نادرست دیگران به آن تن می‌دهند.
