دکتر فربد مفیدی در گفت‌وگو با ایسنا گفت: توانبخشی مجموعه اقدامات درمانی، تمرینی، کمکی یا جبرانی است که برای افراد دارای معلولیت و یا بیماری‌های مزمن استفاده می‌شود تا بتوانند از توانایی‌های باقیمانده خود استفاده کرده و یا از تشدید بیماری پیشگیری کنند و به دنبال آن با محیط سازگاری بیشتر و زندگی مناسب‌تری داشته باشند.
وی افزود: گروه هدف توانبخشی مجموعه‌ای از افراد دارای معلولیت و بیماری‌های مزمن است که مشکلات حرکتی یا حسی دارند و شامل نابینایان، ناشنوایان، مشکلات ذهنی، بیماری‌های روان، سالمندان ناتوان و یا کودکانی که در مراحل رشد خود تاخیر دارند، می‌شود. اخیرا توانبخشی در بازتوانی بیمارانی که بعد از جراحی‌های سنگین مثل عمل قلب نیاز به کمک دارند، می‌تواند کمک موثری باشد.
این درمانگر ادامه داد: معمولا لازم است که اقدامات توانبخشی توسط یک تیم انجام شود که در آن کادر اصلی توانبخشی، فیزیوتراپیست‌ها، گفتاردرمانگرها، شنوایی سنج‌ها، بینایی سنجی و کارشناسان ارتوپدی فنی هستند و در کنار این، گروه بزرگتری شامل انواع متخصصین پزشکی، پیراپزشکی، پرستاران و مددکاران به طور خاص نقش بسیار مهمی دارند و همچنین روان شناسان و از جمله افرادی که درمان‌هایی را از طریق هنر انجام می‌دهند، در این تیم قرار می‌گیرند.
وی درباره تاثیر هنردرمانی در فرایند توانبخشی بیان کرد: یکی از تخصص‌هایی که در این تیم می‌تواند تاثیر زیادی داشته باشد؛ هنردرمانی است. وقتی صحبت از هنردرمانی می‌کنیم یعنی استفاده از ابزار هنر برای کمک به ارتقاء توانایی‌ها و مشکلات بیماران روان، ذهنی، حرکتی و بیماران مختلفی که دارای محدودیت‌ها یا معلولیت‌هایی هستند. هنردرمانگران می‌توانند در این زمینه نقش مهمی ایفا کنند. در واقع ابزار هنر از آنجایی که فرم بسیار جذابی دارد؛ می‌تواند برای افراد به عنوان یک کار درمانی و هم به عنوان یک سرگرمی محسوب شود. از این رو استفاده از هنر می‌تواند نقش بسیار مهمی را در فرایند درمان و آموزش به این جامعه هدف توانبخشی بازی کند.
این فعال حوزه توانبخشی اظهار کرد: چنانچه هدف گذاری درستی برای مداخلات هنری طراحی شود؛ می‌توان از آن برای درمان استفاده کرد. در اینجا هنر می‌تواند تمام رشته‌های هنری را در بر بگیرد که شامل موسیقی، نقاشی، تئاتر، مجسمه سازی و سایر شاخه‌های هنری است. وقتی هدف درمانی انتخاب شد، توسط فردی از کادر توانبخشی که آموزش‌های هنری دیده، تکالیف و تمرین‌هایی برای این افراد انتخاب می‌شود. به عنوان مثال وقتی که بیمار مشکلات حرکتی مثلاً مشکل حرکات ظریف در دست دارد، استفاده از نقاشی می‌تواند برای بازتوانی ضعف‌های حرکتی در دستان و انگشتان بسیار ثمر بخش باشد. این فرایند اگر درست طراحی شود، به دلیل جذابیتی که دارد ایجاد انگیزه کرده و می‌تواند فرد ناتوان را به تمرین مداوم ترغیب کند.
وی گفت: وقتی یک اثر هنری توسط این افراد خلق می‌شود به بهبود اعتماد به نفس، تقویت خودپنداری و تصویری که فرد از خود دارد، کمک می‌کند. همین طور زمینه و فرصتی را به واسطه تقویت توانایی‌های فرد برای بازگشت به جامعه فراهم می‌آورد. مثال دیگر استفاده از موسیقی برای افرادی که مشکلات حرکتی و یا کودکان بیش فعالی که مشکل تمرکز و توجه در خواندن و نوشتن دارند، است. در این روش جذابیت موسیقی و لزوم پیروی از ریتم‌ها و حرکاتی که در موسیقی طراحی می‌شود، می‌تواند به حرکات و بهبود توجه، تمرکز و روحیه آنها کمک کند.
مفیدی در ادامه اظهار کرد: همچنین فعالیت‌هایی مثل نقاشی، موسیقی و به طور خاص تئاتر می‌تواند برای افرادی که از افسردگی و مشکلات روان رنج می‌برند، کمک کند. در این فرایند چنانچه برنامه درست طراحی شده و اجرا به بازگویی هیجانی آنها، حضور در جمع، کار گروهی و خود ابرازی آنها کمک کند، می‌تواند در نهایت در بهبود خلق و مود آنها موثر باشد.
متخصص روانشناسی سلامت یادآور شد: حتی در معلولیت‌های شدید می‌بینیم که با وجود مشکلات حرکتی و یا قطع عضو دست، معلولینی هستند که با پا نقاشی و صحنه‌های بسیار زیبا و زیادی را طراحی می‌کنند. طبیعتا بهره گیری از هنر نقاشی و طراحی کمک بسیار بزرگی برای بازگشت این افراد به جامعه بوده و می‌تواند زمینه اشتغال و استفاده از فرصت‌های برابر را برای آنها فراهم کند.
مفیدی در ادامه گفت: در مجموع پژوهش‌ها و تجربه‌های میدانی و بالینی نشان داده که استفاده از هنر برای ایجاد انگیزه در افرادی که با ناتوانی مواجه هستند بسیار کمک کننده بوده و در بهبود روانی، شناختی و حرکتی این افراد موثر است. در کنار استفاده از فرایندهای رسمی و شناخته شده توانبخشی استفاده از روش‌های مختلف مثل بازی درمانی، هنر درمانی، ورزش و همچنین فعالیت‌های اجتماعی و گروهی می‌تواند اثر بسیار بزرگی در بازگرداندن توانایی افراد داشته باشد.
وی درباره استفاده از هنر در مراکز توانبخشی استان افزود: در استان البرز مراکز مختلف توانبخشی به ویژه مراکز حرفه آموزی و همچنین برخی از مراکز آموزش هنر که تحت نظر سازمان فرهنگی-هنری هستند، در زمینه آموزش معلولین کار می‌کنند. این مراکز موفق شده‌اند که نمایشگاه‌های بسیار خوبی را در سطح استان برگزار کنند. حتی نمایشگاه‌هایی به میزبانی استان البرز در تهران و یا سایر نقاط داشته‌ایم که هنرمندان دارای معلولیت سراسر کشور آثار خود را به آن ارسال کرده و رتبه و مقام خوبی را هم کسب کرده‌اند.
این درمانگر افزود: در استان البرز طرح استفاده از هنرهای تجسمی به طور خاص برای معلولین طراحی و پایلوت شد و سپس در سراسر مراکز بهزیستی کشور توسط اساتید استان البرز آموزش‌ها ارائه شده است. در حال حاضر استفاده از روش‌های تجسمی و نقاشی در مراکز توانبخشی سراسر کشور استفاده می‌شود که بنیان آن در استان البرز گذاشته شده است.
