دکتر سید محسن اصغری نکاح در گفت‌وگو با ایسنا، در خصوص آسیب‌های استفاده والدین از کودکان در فضای مجازی اظهار کرد: امروزه زیست ما در فضای مجازی و تعاملات در این فضا قسمت مهمی از فعالیت‌های زندگی روزمره را تشکیل می‌دهد که از یک سو می‌تواند کمک کند و از سوی دیگر آسیب بزند.
وی بیان کرد: متاسفانه بسیاری از رفتارهایی که والدین در فضای مجازی چه آگاهانه و چه ناآگاهانه انجام می‌دهند، به نوعی برای خود و فرزندانشان آسیب‌زاست؛ به طور مثال قرار دادن عکس، فیلم و بخش‌هایی از زندگی کودک در فضای مجازی روی شخصیت کودک اثرات منفی مختلفی می‌گذارد.
این روانشناس کودک افزود: متاسفانه فضای مجازی که بسیار دیداری است باعث می‌شود نوعی از بدن‌انگاری، توجه زیاد به ظاهر و یا برجسته شدن ملاک‌های ظاهری در شخصیت کودک افزایش پیدا کند؛ یعنی به جای اینکه افراد به شایستگی‌ها، توانایی‌ها و مهارت‌ها در خود و دیگران توجه کنند، روز به روز ظاهر متفاوت، آرایش کرده و دستکاری شده برجسته‌تر می‌شود.
اصغری نکاح ادامه داد: مادری که باید وقت و انرژی خود را صرف رسیدگی به فرزند، ارتباط عاطفی، بازی کردن، کتاب خواندن، قصه گفتن، لالایی خواندن و تعامل با فرزندش کند، وقت خود را در این زمینه صرف می‌کند که چگونه از فرزندش فیلم و عکس بگیرد، ویرایش و بازاریابی کند و در فضای شخصی و اجتماعی بگذارد که دیگران مشاهده کنند. ذهن مادر به جای اینکه معطوف به فعالیت تربیتی اصلی خود باشد، به فعالیت‌های حاشیه‌ای و آسیب‌رسان معطوف می‌شود که آسیب تربیتی برای کودک است.
بهره‌کشی والدین از کودکان در فضای مجازی سوء رفتار پنهان است
دانشیار گروه روانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه این حق کودک است که مادر به اندازه کافی وقت، ذهن، انرژی، امکانات و سرمایه خود را صرف وی کند، زیرا این فرصت تعامل با کودک هیچ جایگزینی ندارد و دیگر برنمی‌گردد، عنوان کرد: همه روانشناسان و نظریه‌پردازان تربیتی ۶ سال اول زندگی کودک را به عنوان سال‌های بسیار اثرگذار در نظر می‌گیرند که رابطه مادر و کودک در آن بسیار برجسته است. اگر مادر به جای کارهای اصلی، وقت خود را صرف جلوه‌گری کودک در فضای مجازی کند، این خودش نوعی پایمال کردن حقوق کودک و نوعی بدرفتاری پنهان است و والدین به آن توجه نمی‌کنند.
کودک یک سوژه برای جذب فالوور یا فخرفروشی نیست
وی اضافه کرد: مادر مسئول آتلیه کودک نبوده و کودک یک سوژه برای جذب فالور یا فخرفروشی نیست، بلکه مسئول تربیت کودک است که باید برای آن تلاش کند. اینکه چند عکس یادگاری گرفته و در فضای شخصی و خانوادگی نگهداری شود، خوب است اما اینکه کودک ابزار کار شده و انرژی و ذهن مادران صرف این شود که با صفحه‌ها و فضاهای دیگران رقابت کرده و فالوور جمع کنند، خوب نیست و ذهن مادر به جای اینکه مشغول دغدغه‌های تربیتی باشد، به این سمت می‌رود. این آسیبی بنیادی و پایه‌ای است که همه جنبه‌های جسمانی و رسیدگی به کودک را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.
این روانشناس کودک گفت: کودک هم حقوق و حریم شخصی و خانوادگی دارد که متعلق به خانواده و اطرافیان نزدیکش است، اینکه اطلاعات و عکس‌های کودک در فضای عمومی منتشر شود، به حقوق کودک بی‌اعتنایی و بی‌توجهی کردیم. از طرف دیگر کودک همواره خود را مقابل دوربین و موبایل می‌بیند و به این کارها وابسته می‌شود، در نتیجه یک وابستگی نابه‌جا برای کودکان به وجود می‌آید که به‌جای استفاده به اندازه و در وقت مناسب از موبایل، برای فعالیت‌های نابه‌جا استفاده کنند. کودک یاد می‌گیرد که تلفن همراه وظیفه سرگرمی، خودنمایی و کارهای حاشیه‌ای داریم.
اصغری نکاح خاطرنشان کرد: در واقع والدین در حال الگوسازی منفی برای کودک و ترویج الگوی نامناسبی از استفاده از رسانه برای فرزندان هستند، بنابراین کودک در اولین فرصت که تلفن همراه داشته باشد به آن به عنوان یک وسیله مفید نگاه نمی‌کند، بلکه درگیر کارهای حاشیه‌ای می‌شود. ما ابعاد شخصیتی مختلفی داریم که از نظر اسلام شامل روح و جسم است. سلامتی جسم نیز ابعاد مختلفی دارد که باید به آن توجه شود. در روانشناسی نیز هویت‌های ما دارای ابعاد مختلفی بوده که یک بعد هویت جسمانی است. هرچه بیشتر به بدن توجه شود، افراد دل‌مشغولی بیشتری به زیبایی بدن پیدا می‌کنند که این آسیب‌زاست و منشأ تعارضات، اضطراب‌ها و افسردگی‌ها مختلفی در آینده کودک خواهد شد.
دانشیار گروه روانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه اصلی‌ترین قسمت شخصیت فرزند که باید پرورش پیدا کند، هویت و ویژگی‌ها و فضایل شخصیتی، شایستگی‌ها، مهارت‌ها، علم، آگاهی، نگرش‌های درست و ایمان و تقوا است، تصریح کرد: این موارد باید در فرزند تقویت شود اما اینکه همواره به ظاهر توجه شود و کودک مدام مقابل دوربین و آینه باشد و روی بدن و لباس و موی و ظاهر خود حساس باشد، برای بهداشت روان و پرورش شخصیت کودک آسیب‌زاست. گذشته از آن که گاهی کودک از وسایلی برای زیبایی خود استفاده می‌کند که نه تنها برای بدن کودک ضرر دارد، بلکه از نظر شخصیتی هم مناسب نیست.
کودک نباید در هزارتوی رقابت زیباپنداری قرار گیرد
وی افزود: ما باید از نظر تربیتی و شخصیتی به کودک کمک کنیم که خود را آنگونه که هست، بپذیرد. توجه کودک باید به بازی، یاد گرفتن مهارت‌های زندگی و کاوش اطراف باشد. کودک نباید در هزارتوی رقابت زیباپنداری قرار گیرد و همواره این نگرانی را داشته باشد که آیا زیبا هستم یا نه؟ چه کاری انجام دهم که در چشم دیگران زیبا به نظر بیایم؟ این مسائل آسیب جدی به شخصیت کودک است. نوعی اضطراب و رقابت نابه‌جا در کودکان ایجاد می‌شود که دائما بر سر زیبایی و ظاهر با هم رقابت می‌کنند. در حال حاضر ما با چنین مساله‌ای چالش جدی داریم.
کشیدن پای کودکان به فضای مجازی، سوءاستفاده روانشناختی است
این روانشناس کودک با بیان اینکه این اقدامات والدین سوءاستفاده روانشناختی از کودکان است، عنوان کرد: اگر دادگاه تربیتی داشتیم و جرم‌انگاری انجام می‌شد، پدران و مادرانی که پای کودکان را به فضای مجازی می‌کشاندند و آن‌ها را ابزار تفاخر، امیال، اهداف و منافع خود در شبکه‌های اجتماعی قرار می‌دادند، مشمول خطای تربیتی و روانشناختی می‌شدند. افرادی هم هستند که از این راه کاسبی می‌کنند. همه ما می‌دانیم که برخی کودک معصوم را سر چهارراه می‌فرستند تا کاسبی کنند، در این مورد چهارراه مجازی محل کاسبی بچه‌ها شده، منتهی به جای اینکه مثلا کودک کار خیابانی را با لباس‌های مندرس سر چهارراه بفرستند و دستشان اسفنج بدهند، با لباس‌ها و ظاهرهای آب و جارو شده جلوی دوربین برده یا به آتلیه می‌برند و عکس آن‌ها را در هزارراه مجازی می‌گذارند تا فالوور جمع کرده و کاسبی کنند.
وقتی آینده کودک فروخته می‌شود
اصغری نکاح ادامه داد: شاید حتی آسیب کارهایی که والدین در زمینه کودکان کار خیابانی انجام می‌دهند، کمتر از استفاده از آن‌ها در فضای مجازی باشد؛ زیرا کودک در چهارراه در یک فضا و زمان محدود قرار می‌گیرد اما در فضای مجازی عکس و فیلم کودک و هویت او به صورت شبانه‌روزی و بدون محدودیت مرزی در همه جا منتشر می‌شود. والدین با این کار آینده کودک را می‌فروشند، وقتی فرزند آن‌ها بزرگ می‌شود، می‌بیند همه از عکس و زندگی وی مطلع هستند.
دانشیار گروه روانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: اگر پدر و مادر می‌خواهند وظایف والدینی خود را انجام دهند، باید بر این وظایف متمرکز باشند، کتاب بخوانند، آگاهی و صبوری خود را بالا ببرند و مهارت‌های قصه گفتن، بازی و نقاشی را افزایش دهند اما برخی به جای اینکه این مهارت‌ها را در خود تقویت کنند و از بودن با کودک خود لذت ببرند، از این لذت می‌برند که تعداد زیادی از افراد عکس کودکشان را در فضای مجازی مشاهده کنند. این یک سراب کاذب است.
وی اضافه کرد: در این شرایط فرزندپروری با آسیب‌های رسانه‌ای برای والدین و فرزندانشان طی می‌شود و کودکان بدون کودکی کردن وارد دوره مدرسه می‌شوند که ممکن است خودنما و خودشیفته شوند و آمادگی آسیب‌های روانی را در آینده داشته باشند. کودک نمی‌داند دیگران خودش را دوست دارند یا عکس‌هایش را، بنابراین بچه‌ها در معرض آسیب قرار می‌گیرند که این هویت‌های مخدوش در دوره کودکی و نوجوانی آن‌ها را آزار خواهد داد و به شخصیت آینده کودکان آسیب خواهد زد.
این روانشناس کودک با اشاره به اینکه یک طرف قضیه افرادی هستند که وارد فضای مجازی می‌شوند و تنها می‌خواهند به عکس‌های دیگران نگاه کنند، تصریح کرد: همان‌طور که می‌گوییم در خیابان به بچه‌های کار، پول ندهید؛ زیرا ممکن است استثمار شده باشند، همین‌طور به افرادی که در فضای مجازی، صفحه‌ها را نگاه می‌کنند می‌گوییم سراغ صفحاتی که عکس‌های شخصی و فضاهای زندگی کودکان را منتشر می‌کنند، نروید. هر کلیک روی این عکس و فیلم‌ها موجب تقویت و انحراف بیشتر آن والدین آسیب زا می‌شود.
اصغری نکاح خاطرنشان کرد: شاید به زودی به مشاوران و روانشناسانی نیاز داشته باشیم که برای این والدین پروتکلها و برنامه‌های آموزشی و درمانی تهیه کنند تا این وسوسه‌ها درمان شوند. اگر کسی زیاد این کار را انجام می‌دهد، آسیب‌ها را نمی‌داند و نمی‌تواند خود را کنترل کند، او باید برای درمان این رفتارهای نابه‌جا و آسیب‌زای رسانه‌ای خود به مشاور مراجعه کند.
انتشار عکس و فیلم کودکان توسط والدین در فضای مجازی، مصداقی از کودک‌آزاری است
دانشیار روانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه استفاده از کودکان در فضای مجازی مصداقی از کودک‌آزاری است، عنوان کرد: یک نوع از کودک‌آزاری غفلت است. کودک نیازهای طبیعی متعددی دارد اما والدین این خواسته را به تعویق می‌اندازند تا از وی فیلم و عکس تهیه کنند یا کاری را به کودک تحمیل می‌کنند که جزو وظایف اصلی کودک نیست. اینکه ذهن مادر به سمت فرزندپروری نیست و اصل فرزندپروری را کنار گذاشته، نوعی کودک‌آزاری روانشناختی محسوب می‌شود.
وی بیان کرد: متاسفانه این موضوع رو به گسترش است. ما نسلی را تجربه می‌کنیم که از طرفی دیر و سخت مادر می‌شوند و از طرفی خودشان هم مجازی هستند؛ یعنی در دوره‌هایی آموزش مجازی را تجربه کرده و در دوره‌هایی با فضای مجازی رشد کردند و الان که مادر می‌شوند این رفتارها افزایش پیدا می‌کند. پشت این موضوع یک کارتل تجارت رسانه‌ای بسیار بزرگی هم نهفته است. بسیاری از افرادی که اپلیکیشن طراحی می‌کنند، پشتیبانی‌های سایبری و اینترنتی انجام می‌دهند و فناوری‌ها و تکنولوژی‌های جدید را می‌آورند روی همین موضوع حساب کردند.
این روانشناس کودک افزود: این افراد از والدین سوءاستفاده می‌کنند، این والدین استثمار شده هم، بعد کودکان خود را استثمار می‌کنند، بنابراین احتمال دارد این چرخه شدت زیادی پیدا کند. در این شرایط نیازمند تربیت رسانه‌ای و آسیبشناسی جدید هستیم. امید است انتشار آگاهی‌های لازم کمک کند تا خانواده‌ها و تمامی افراد جامعه از این چرخه آسیب‌زا مطلع شوند، استفاده نامناسب از فضای مجازی را در خود و جامعه مهار کنند و تغییر دهند.
